I XORNADA SOBRE COMEDORES ESCOLARES

O pasado sábado 28 de maio celebramos en Compostela as I Xornadas sobre comedores escolares, cunha ampla participación de público e cunha aínda máis ampla variedade de temas tratados , dos que paso a facer un resumo das súas intervencións:

1.- Interveu en primeiro lugar Silvia Méndez, presentando o proxecto V de Vexetal, quen falou de nutrición no canto de falar de simple alimentación; aprendemos con ela da importancia dunha alimentación natural dende o principio, e que o principio non é a tenda senón o sacho, a produción e o coidado co que debe tratarse o produto dende que é só unha semente.

Levounos co seu relatorio por un mundo de posibilidades descoñecidas para a meirande parte de nós, posibilidades onde palabras como conservantes, colorantes, azucres e aceites refinados, arroces non integrais, alimentos fritidos, e un longo etcétera non tiñan lugar nunha nutrición que ten unha relación directa con toda a saúde, e non só nos aspectos dixestivos, tamén nos cognitivos, circulatorios, reprodutivos, toda a nosa realidade física.

http://www.vdevegetal.com/

2.- En segundo lugar estivo Andrés Muñoz, que veu dende Madrid expresamente para esta charla, el é representante dunha asociación, “do campo ao cole”, que ofrece unha distribución de produtos agroecolóxicos directamente dos produtores ata o centro educativo, asesorando na incorporación de alimentos ecolóxicos nos menús escolares; e traballando tamén en senso inverso, asesorando aos produtores para que planifiquen cultivos segundo a demanda dos centros educativos, e garantindo unha total transparencia de prezos para que o produtor teña unha remuneración digna e o comprador teña un prezo xusto.

Andrés tirounos abaixo o mito da carestía do produto ecolóxico, primeiro cunha máxima de xustiza: “o produto ecolóxico non é caro, o que ocorre é que o produto non ecolóxico é inxustamente barato, porque a produción basease na explotación”; e despois cunha explicación económica: “todo é lei de oferta e demanda: se estamos dispostos a consumir ecolóxico, existirá un produto de prezo asequible”.

http://delcampoalcole.org/?v=04c19fa1e772

3.- En terceiro lugar, Cesar Lema explicounos a súa experiencia dende a Plataforma Plasticomedores, un proxecto que xurdiu no CEIP Souto Donas de Gondomar hai un par de anos e na que, logo dunha campaña moi seria das familias, conseguiron que os seus fillos e fillas non volvesen a comer en vaixelas de plástico. Explicounos o porqué desta demanda, demostrando que os plásticos son unha fonte de contaminación dos alimentos, actuando como disruptores endocrinos en humanos, sendo os nenos e nenas a poboación máis vulnerábel; e sendo as comidas en quente presentadas en soportes que están a lavarse constantemente, e a deteriorarse cos lavados, as que ofrecen a maior posibilidade de contaminación.

Aprendemos moito de César, máis isto xa é unha demanda da Federación Compostela diante do Concello, sempre avogamos pola eliminación dos plásticos, e aínda que melloramos algo ultimamente non acabamos de atopar a sensibilidade necesaria para desterralos na súa totalidade.

https://plasticomedores.wordpress.com/

Logo destas tres experiencias tivemos un descanso para un café, que aproveitamos para falar da alimentación que queremos, para os nosos fillos e fillas e para nós mesmos-as, unha alimentación que debe incorporar criterios de saúde, por suposto, tamén de formación para o futuro, para a vida de adultos destes nenos e nenas, valores culturais de coñecemento da nosa contorna, de aprezo da nosa historia culinaria; pero que non pode depender nin de voluntarismos nin da suma de accións individuais. No contexto dos comedores escolares é imprescindible que a Administración que os xestione teña unha intención claramente definida de defensa deses valores, non só polo volume da súa presenza nos miles de menús que se serven diariamente neses espazos, sobre todo pola influenza que pode ter para remover costumes, promover debates, e propor fórmulas de mellora para a saúde de todos e todas.

Na segunda parte da xornada abandonamos a alimentación –parcialmente-  para falar do servizo dende perspectivas que en moitos momentos foron complementarias:

Falou nun primeiro momento Maribel Pérez, coordinadora do monitorado do servizo de comedores dos CEIPs de Ferrol, o comedor como espazo educativo foi a súa presentación, falounos da importancia que teñen os tempos que os nenos e nenas pasan no comedor escolar, mentres comen, da maneira en que o fan, a hixiene necesaria, a maneira de se comportar na mesa; pero tamén antes de comezar e logo de facelo, non só no que ten que ver directamente co xantar, coas dinámicas de limpeza, atención e participación; senón do que ocorre cando rematan e comeza o tempo libre, que non ten porque ser un tempo desaproveitado, porque o tempo lúdico pode estar enfocado á aprendizaxe do novas fórmulas de divertirse ou de aprender dun xeito informal e relaxado; utilizar os tempos e os espazos de presenza necesaria para que ese tempo non sexa só de agarda e de custodia.

Logo desta intervención xa entramos de cheo nun dos obxectivos da xornada, os diferentes modelos de xestión dos comedores escolares, neste caso tivemos tres visións, dúas prácticas e unha teórica, que non son máis que o inicio do que pretendemos que sexa un camiño máis longo:

O primeiro en comentarnos a súa experiencia foi Manuel Cid, concelleiro de educación do Concello de Allariz; alí teñen un único comedor escolar, que está dentro do sistema de xestión directa da Xunta de Galicia polo que dispoñen de cociña e persoal propio; a diferenza con outros centros co mesmo modelo de xestión está na singularidade de ser un único centro no Concello, e da implicación que esta Administración municipal ten, a maiores das axustadas achegas económicas da xunta, para que a alimentación que alí se lles dá aos nenos e nenas cumpra criterios de calidade, mesmo avanzando dun xeito significativo nos aspectos ecolóxicos do produto que se consume.

Nunha liña similar falou David Santomil, concelleiro de educación do Concello de Ames, aínda que a experiencia no seu Concello é moi diferente xa que a xestión dos menús escolares está directamente organizada polo concello, que conta cun convenio coa Xunta de Galicia que lle achega menos do 7 % dos custos do servizo.

No caso de Ames, nunha aposta que xa leva once anos en funcionamento, o modelo organízase ao redor de dúas cociñas, nas que se preparan produtos de tempada e de proximidade, adquiridos sempre que é posíbel a provedores do propio Concello, o que significa tamén un investimento de gran importancia na economía local e que tamén foi posto en valor polo concelleiro; esta produción distribúese logo, en vehículos propiedade do concello, a todos os colexios públicos de Ames, un sistema que traballa sobre distancias moi reducidas que permiten que o espazo de tempo entre a elaboración e o consumo é realmente pequeno e garante a calidade dun produto recén preparado.

Á parte da loxística, o Concello de Ames conta tamén co persoal de cociña necesario, así como o persoal administrativo; porén, o persoal de atención, os-as monitores-as contrátanse a unha empresa de servizos.

Ámbolos dous concelleiros coincidiron plenamente na dificultade que supón estar suxeitos a unha normativa sanitaria e de contratación moi restritiva, preparada para a defensa das grandes corporacións alimentarias, e que ten ás veces un encaixe complicado dentro do quefacer municipal

Por último, Javier Sánchez, presidente da Confederación ANPAS GALEGAS, na que se  integra a Federación Compostela de Anpas de Centros Públicos que organizou esta Xornada, falounos do modelo que esta Confederación presenta como ideal de futuro, e que se basea nunha premisa inicial clara: os comedores son servizos educativos complementarios que deben depender da Xunta de Galicia en todos os casos, e deben responder a un modelo único para todo o territorio galego, e dende esa óptica hai que entender todo o que os arrodea; sen esquecer que neste momento os comedores están tamén a cumprir dúas funcións de clara importancia: son un mecanismo de compensación social, e son tamén unha fórmula de conciliación da vida laboral e familiar. Aínda que aquí o relator fixo un inciso para reclamar, porque todos os foros son positivos para esta reclamación, que esa conciliación debería recaer na empresa e na relación laboral, e non na infancia e na relación familiar, como ocorre agora.

O modelo que a Confederación defende sería de prestación obrigatoria alí onde houbese demanda, sen que a administración educativa tivese a posibilidade de negarse a ese servizo, e disporían de cociña propia, ou no seu defecto e sempre que fose xustificable, no centro máis achegado; sería un servizo que puidesen utilizar todo o alumnado do centro dun xeito gratuíto, porque da súa consideración como servizo educativo debería derivarse o seu completo funcionamento a través dos presupostos públicos, financiados cos impostos de todos e todas, ao igual que o resto dos servizos que completan o Ensino Público Obrigatorio.

Sería un modelo dependente da dirección do centro educativo, pero coa colaboración dun profesional especializado-a que tería a consideración de encargado do comedor que sería quen efectivamente levaría a xestión práctica do servizo, e contaría co persoal educador, coidador e de enfermería que cada centro necesitara, e que tería unha relación laboral directa coa Administración da Xunta de Galicia.

En canto á calidade do servizo, organizado sempre dende as premisas de proximidade, tempada, atención ao provedor local, e adaptación ás necesidades do alumnado concreto, é preciso que a Xunta de Galicia estruture unha equipa de profesionais especialistas en nutrición que se encargue de elaborar protocolos de actuación xeneralizables, e tamén do posterior control e colaboración sobre a realidade cotiá dos comedores escolares.

O modelo que presentou Javier, que realmente resultou estar de acordo con todos os anteriores relatorios, deu finalización a unha Xornada da que podemos tirar as seguintes conclusións:

1.- As familias compostelás, e por extensión as galegas, queremos que os nosos fillos e fillas teñan unha alimentación, e unha atención, saudable e de calidade nos comedores escolares, con alimentos que procedan da nosa contorna, preferiblemente ecolóxicos, e que correspondan ao itinerario temporal natural da produción.

2.- Queremos que eses alimentos se preparen na proximidade do tempo e do espazo, sen que interveñan procedementos de conxelación e requentado, ou artificiais mantementos en quente durante horas; e respectando no posible a máxima de: “un colexio, unha cociña”.

3.- Queremos que a Administración que se encargue da xestión dos comedores escolares, que nun modelo ideal debería ser a Xunta de Galicia pero que agora mesmo é o Concello de Compostela, organice un servizo que recolla estas demandas, e que ademais serva para potenciar a economía local e a implicación dos colexios, e do alumnado, na vida da cidade.

4.- E por último demandamos que a valoración do servizo de comedor escape do discurso simplemente económico, que é certo que é necesario dar e escoitar, pero que debe diferenciar a necesaria atención as persoas con dificultades económicas persoais, propio dos servizos sociais, do establecemento do prezo necesario para que os nosos fillos e fillas teñan a alimentación e o servizo que nós queremos para eles.

E a segunda xornada será en Ames un pouco despois de que comece o próximo curso, logo de que o seu concelleiro de educación así o ofertara durante o seu relatorio. Será un pracer desprazarnos ao concello veciño.